სუდეტები

რაოდენ წარმოუდგენელია, რომ ჩვენ აქ უნდა ვთხაროთ სანგრები და გამოვიყენოთ აირწინაღები მხოლოდ იმის გამო, რომ რომელიღაც შორეულ ქვეყანაში კონფლიქტი აქვს ხალხს, რომელთა შესახებ ჩვენ საერთოდ არაფერი ვიცით.

ნევილ ჩემბერლენი, დიდი ბრიტანეთის პრემიერ მინისტრი 1937-1940

თქვენ გქონდათ არჩევანი ომსა და სირცხვილს შორის. თქვენ აირჩიეთ სირცხვილი, ამიტომ მიიღებთ ომს.

უინსტონ ჩერჩილი - ნევილ ჩემბერლენს.


1918 წელს ავსტრია-უნგრეთის იმპერიის დაშლის შემდეგ ჩეხოსლოვაკიამ გამოაცხადა დამოუკიდებლობა თავის ისტორიულ საზღვრებში - ბოჰემიისა და მორავიის მიწებზე. პრობლემა ახალგაზრდა სახელმწიფოს თავიდანვე შეექმნა: 14 მილიონიანი მოსახლეობიდან 3.5 მილიონი გერმანელი იყო და მათი უმრავლესობა ერთ რეგიონში - სუდეტების ოლქში ცხოვრობდა.

1938 წლისთვის დაძაბულობამ სუდეტებში პიკს მიაღწია. სუდეტელი გერმანელები, კერძოდ კი მათი ნაციონალ-სეპარტატისტული პარტიის ლიდერი კონრად ჰენლაინი, სისტემატიურად აცხადებდა იმის შესახებ თუ როგორ ავიწროვებდა და არღვევდა მათ უფლებებს ჩეხოსლოვაკიის მთავრობა. პარალელურად ჰენლაინი ბერლინში დადიოდა და ადოლფ ჰიტლერისგან მითითებებს იღებდა.

ჩეხოსლოვაკიის ხელმძღვანელობამ მთელი რიგი ზომები მიიღო პრობლემის მოსაგვარებლად. სუდეტებს ადგილობრივი თვითმმართველობა მისცა, ჩეხოსლოვაკიის ეროვნულ კრებაში მათი წარმომადგენლობა გაზარდა, გერმანულ ენაზე მათი სწავლა-განათლება უზრუნველყო, მაგრამ არაფერი გამოვიდა. 1938 წლის თებერვალში ჰიტლერი რაიხსტაგში გამოვიდა სიტყვით და განაცხადა რომ ყურადღება უნდა მიექცეს სუდეტელი ძმების გაუსაძლის მდგომარეობას.

1938 წლის მარტში ჰენლაინი ბერლინში ჩადის და მორიგ მითითებებს იღებს ჰიტლერისგან. უკვე აპრილში მისმა პარტიამ ჩეხოსლოვაკიის მთავრობას ახალი მოთხოვნები წაუყენა: პოლიტიკური ავტონომია და გერმანიასთან შეერთების შესახებ რეფერენდუმის ჩატარების უფლება. პარალელურად მოხდა ვერმახტის ჯარის გადადგილება ჩეხოსლოვაკიის საზღვართან. ამან წარმოშვა პირველი 'სუდეტების კრიზისი'. ჩეხოსლოაკიამ რეგიონში ჯარი შეიყვანა და საზღვრები გაამაგრა. ჩეხოსლოვაკიას მხარი დაუჭირა რამდენიმე ქვეყანამ და ძალის გამოყენების წინააღმდეგ გერმანიის მოკავშირე იტალიაც კი გამოვიდა. ჰიტლერისა და ჰენლაინის მცდელობა ამჯერად უშედეგოდ დასრულდა და ისინი მოლაპარაკებას დათანხმდნენ.

იმავე 1938 წლის სექტემბერში, მოლაპარაკებების ჩაშლის შემდეგ წარმოიშვა მეორე 'სუდეტების კრიზისი'. კონრად ჰენლაინის პარტიამ მასობრივი გამოსვლები დაიწყო, რის გამოც ჩეხოსლოვაკიამ სუდეტებში ჯარი შეიყვანა და საგანგებო მდგომარეობა გამოაცხადა. ჰენლაინი გერმანიაში გაიქცა.

ამ დროს დიდი ბრიტანეთის პრემიერ მინისტრი ნევილ ჩემბერლენი ჰიტლერს ატყობინებს, რომ მასთან შეხვედრა სურს. 15 სექტემბერს ის ბერლინში ჩადის და ფიურერს ხვდება. ჰიტლერი მას ეუბნება რომ მშვიდობა სურს, მაგრამ სუდეტელი გერმანელების გადასარჩენად ომისთვისაც მზადაა, ამიტომ ერთადერთი გამოსავალია, რომ სუდეტები უბრძოლველად გადაეცეს გერმანიას. ჩემბერლენი ამ პირობას თანხმდება.

18 სექტემბერს ლონდონში გაიმართა ინგლისურ-ფრანგული კონსულტაციები და გადაწყდა, რომ ტერიტორია, რომელზეც მოსახლეობის 50%-ზე მეტი გერმანელია, გერმანიას უნდა გადაეცეს. 21 სექტემბერს ინგლისისა და საფრანგეთის ელჩები ჩეხოსლოვაკიის მთავრობას ატყობინებენ, რომ თუ ის ამ პირობას არ დათანხმდება, საფრანგეთი ჩეხოსლოვაკიასთან თავის ხელშეკრულებას არ შეასრულებს. ჩეხოსლოვაკია უარს ამბობს ამ წინადადებაზე.

22 სექტემბერს ჰიტლერი ულტიმატუმს აყენებს: ხელი არავინ შეუშალოს გერმანიას სუდეტების ოკუპაციაში. ჩეხეთი და საფრანგეთი მობილიზაციას აცხადებენ. 27 სექტემბერს ფიურერი კიდევ ერთხელ მიდის დათმობაზე და აცხადებს, რომ მას არ სურს ომი. 29 სექტემბერს მიუნხენში ერთმანეთს ხვდებიან ჰიტლერი, ჩებერლენი, მუსოლინი და საფრაგეთის პრეზიდენტი ედუარ დალადიე. სუდეტების გერმანიისთვის გადაცემის შეთანხმებას ხელი მოეწერა და მხოლოდ ამის შემდეგ დაუშვეს შეხვედრაზე ჩეხოსლოვაკიის წარმომადგენლები. საფრანგეთისა და დიდი ბრიტანეთის მიერ განხორციელებული ზეწოლის შემდეგ ჩეხოსლოვაკია იძულებული გახდა დაეთმო.

ამის შემდეგ სულ რაღაც წელიწადი გავიდა და ჰიტლერმა მეორე მსოფლიო ომი დაიწყო. 1945 წელს, ნაცისტური გერმანიის დამარცხების შემდეგ ჩეხოსლოვაკიის ჯარმა სუდეტები კვლავ დაიკავა და იქ მცხოვრები ყველა გერმანელის დეპორტაცია მოახდინა. სუდეტების ოლქის მთავარ ქალაქ რაიხენბერგს დღეს ლიბერეცი ჰქვია.